فرش چهل تکه، چند بخش و هزار داستان

هنر همیشه مولد خلاقیت بوده و در عرصه های مختلف نقاط تاریک و جدیدی را به تمام دنیا نشان داده است در بازار فرش نیز این خلاقیت به خوبی نمود پیدا کرده و در سالهای اخیر چه با تولید فرش های ماشینی جدید و چه در دنیای فرش های مدرن چون فرش فانتزی و فرش سه بعدی نشان داده که حرف هایی برای گفتن دارد.این تنوع در حیطه فرش ماشینی در شانه های مختلف (فرش1200شانه ،.....) خود را نشان میدهد.

از دیرباز تا کنون نیز فرش ایرانی مورد توجه عموم مردم از سراسر جهان بوده و میان همه شناخته شده است، نقشه های تک و منحصر به فرد، بافت خاص و زیبا و جنس مرغوب این فرش ها سبب شده تا روح هنر قالی بافی همچنان توسط ایرانیان حفظ شود.

این روزها اما شکل جدیدی از این نوآوری میان فرش بافان دیده میشود، قالی تکه دوزی شده یا فرش چهل تکه که اصطلاحا کلاژ نیز نامیده میشود، شکلی جدید از دنیای فرش های دستباف، که به خوبی مرز میان سنتی و مدرنیته را از میان برداشته و به خوبی چهره ای دیگر از تلفیق این دو صنعت را نشان داده است.

اصول تهیه ی این فرش ها به این شکل است که تکه های مختلف از فرش های دستباف مناطق مختلفی چون کاشان، تبریز، کرمان و... را به یکدیگر میدوزند؛ در این حالت برای اینکه استحکام آنها بالاتر رود، با چرم نیز آنها را آستر کرده تا در عین اینکه میزان مقاومت و طول عمر فرش را افزایش میدهد، از سر خوردن آن روی سرامیک و کف پوش های خانه جلوگیری کند.

ویژگی های اصلی فرش های چهل تکه

برای تولید این فرش در مرحله ی اول فرش های دستباف از جای جای ایران جمع آوری شده و در قالی شویی های ویژه شست وشو داده میشود، پس از اینکه مرحله شست و شو تکمیل شد فرش ها وارد فاز رنگرزی شده و به مدت معینی در مواد طبیعی رنگی و با ترکیبات مخصوص قرار میگیرند؛ سپس نمونه ها در قالب های مشخص برش داده شده و اماده برای ترکیب با دیگر تکه ها میشوند.

تک تک قسمت ها در این نوع فرش زیر نظر کارشناسان و هنرمندان مخصوص با تجربه ی کاری طولانی تولید میشوند، چرا که معمولا در یک تکه ی کوچک نقوش بی کیفیت و نصفه وجود دارد و اشکال باید به گونه ای در کنار یکدیگر قرار گیرند که بیشترین همخوانی را در عین تفاوت داشته باشند؛ از آن گذشته گاهی فرش های دستبافی که جمع آوری شده اند قدیمی است و قسمت از آن پاره شده یا سوخته اند، یا اینکه به قدری دچار فرسودگی شده اند که قابل استفاده نیستند بنابراین باید از قسمت های سالم آن بهره برد.

از مزایای فرش های چهل تکه این است که کاملا دستباف بوده و دیگر فرایندهای آن نیز به صورت دستی انجام میشود و هیچ گونه ماشینی در مراحل ساخت آن دخالت ندارد، حتی سازندگان تمام سعی خود را میکنند که از هیچ گونه مواد شیمیایی نیز در فرایند ساخت آن استفاده نشود.

چنین فرش هایی بیشتر در بین اروپاییان طرفدار داشته و خواستار خرید آن هستند.

در سالهای اخیر به دلیل استقبال بالای خریداران از فرش های چهل تکه، بافندان فرش ماشینی نیز قدمی در این راه گذاشته و از طریق ترکیب جلوه های هنری سنتی ومدرن کم کم طراحان فرش، همان ترکیب کلاژ فرش دستباف را به شکل نقشه های فرش ماشینی دراورده و به دستگاه های بافندگی میدهند.

در ترکیب ساخت این نوع بافته عموما جنس نخ خاب پلی پروپلین هیت ست شده بوده که شانه و تراکم پایینی نیز دارد، البته هر چه تراکم فرشی پایین تر باشد دارای ظرافت بیشتری خواهد بود و نقش آن به شکل زیباتری نمود پیدا خواهد کرد.

از مواردی که باید به آنها اشاره کرد این است که دست طراح برای بافت فرش های چهل تکه ی ماشینی بازتر بوده و راحتتر میتواند طرح های مختلف را مونتاژ کرده و در کنار هم قرار دهد تا اشکال متنوع تری را بسازد؛ همین که طراح وقت کمتری را صرف میکند و هزینه ی کمتری نیز برای بافت نوع ماشینی پرداخته میشود باعث میگردد که قیمت های به نسبت کمتری داشته باشند و با دیگر فرش های ماشینی از لحاظ قیمتی تفاوت چندانی نداشته باشند، صرفا اختلافی هم اگر وجود داشته باشد بابت شانه و تراکم خواهد بود.

دلیل توجه به فرش کلاژ چیست؟

میان ادیانی چون مسیحیت و اسلام و ... عدد چهل، به عنوان یک عدد مقدس شناخته شده و اسراری در دل خود دارد به همین دلیل برای اشیا و وسایلی که از تکه های متعدد چیده شده کنار هم به دست آمده باشند، چهل تکه گفته میشود.

شاید یکی از دلایل محبوبیت این فرش میان اروپاییان نیز وجود عدد چهل در کنار آن است.

از آن گذشته همه به دنبال مرغوبیت و کیفیت میباشند، این روزها دیگر زیبایی به تنهایی برای خرید ملاک نیست بلکه این کیفیت است که تعیین میکند کالایی فروش داشته باشد یا نه؛ بر همین اساس دنیا غالبا به دنبال فرش یرانی به خصوص فرش های بافته شده در کاشان است!

همین دلیلی شد که کارخانه های تولید فرش به فکر رفع نیاز جهانی باشند و در کنار دیگر تولیدات خود دستی در بافت فرش های چهل تکه به صورت ماشینی نیز داشته باشند.

همانطور که گفته شد قبل از کارخانجات این هنر به صورت دستباف وجود داشته و در گذشته به نام های خاتم دوزی و لندره دوزی نیز شناخته میشد، با توجه به اسناد و مدارک به جا مانده قدمت این فرش ها را به دوره ی سلجوقیان نسبت میدهند.

این هنر تنها متعلق به صنعت فرش نبوده و افراد با پارچه نیز این کار را میکردند، به این صورت که با دقت تکه پارچه ها را کنار هم قرار داده و روی بخیه ها را گلدوزی میکردند.

بعضی از افراد به دلیل اینکه بتواند از اضافه مانده ی پارچه نیز بهره ببرند این کار را انجام میدادند و برخی از داشتن چنین چیزی لذت میبردند.

چنین هنری در گذشته برای مصارف مختلفی چون رویه کرسی، سجاده، روی پشتی و... به کار برده میشد و در شهرهایی چون کاشان، تبریز، کردستان و یزد و شمار دیگری از شهرها رواج داشته.

امروزه استقبال از این هنر زیاد است و میتوان بر اساس سفارش مشتری نیز تکه های مختلف آن را بافت.

فرش چهل تکه ابداعی است که بی شک میتواند بازار خارجی نیز داشته باشد، هرچند مشابه آن در خارج نیز وجود دارد اما کیفیتی که مدل ایرانی دارد را دارا نیست؛ در یک نظر کلی باید گفت چنین طرحی هنوز داخل ایران جا نیوفتاده بنابراین نمیتوان میزان رضایت مشتری و استقبال را خیلی مورد آزمایش و سنجش قرار داد، البته با تبلیغات گسترده تر در مورد این فرش ها میتوان بازاریابی مناسب را نیز انجام داد.